आज जी भारतात रेल्वे आहे, ती भारतात कोण आणून गेला?
तुमचे उत्तर ब्रिटिश असेल.
कसे वाटेल जर मी सांगितले की ब्रिटिश हे फक्त विक्रेते होते; ही कल्पना प्रत्यक्षात एका भारतीयाची स्वप्नपूर्ती होती.
भारतीय गौरव लपवण्यासाठी, आपल्या देशातील पूर्वीच्या सरकारांनी इतिहासाशी मोठ्या प्रमाणावर छेडछाड केली.
रेल्वे ब्रिटिशांमुळे नव्हे तर नाना शंकरशेठ(Nana-Shankarpeth) यांच्यामुळे भारतात आली. भारतात रेल्वे(railway) सुरू करण्याचे श्रेय अनेकदा ब्रिटिशांना दिले जाते, पण श्री नाना जगन्नाथ शंकर मुर्कुटे यांचे योगदान व कष्ट याबद्दल फार कमी लोकांना माहिती आहे.
.१५ सप्टेंबर १८३० रोजी जगातील पहिली इंटरसिटी ट्रेन(intercitytrain) इंग्लंडमध्ये लिव्हरपूल आणि मँचेस्टरदरम्यान (Manchester)धावली. ही बातमी सर्वत्र पसरली. बंबई (आजची मुंबई) येथे एका व्यक्तीला हे अत्यंत अनुचित वाटले. त्यांनी विचार केला की त्यांच्या गावातही रेल्वे सुरू व्हावी.
अमेरिकेत आधीच रेल्वे (railway)सुरू झाली होती आणि भारतासारख्या गरीब व ब्रिटिशांच्या अधिपत्याखालील देशातील एका व्यक्तीने रेल्वेचे स्वप्न पाहिले. कोणी दुसरे असते तर लोकांनी त्याला हसून किंवा दूर फेकले असते.
पण हा व्यक्ती साधासुधा नव्हता. ते होते मुंबईचे मोठे साहूकार श्री नाना शंकरशेठ, ज्यांनी स्वतः ईस्ट इंडिया कंपनीला कर्ज दिले होते… आहे ना आश्चर्यजनक?
श्री नाना शंकरशेठ यांचे मूळ नाव होते जगन्नाथ शंकर मुर्कुटे, जे मुंबई पासून सुमारे १०० कि.मी. अंतरावर मुरबाड येथील होते. त्यांचे घराणे प्राचीन व संपन्न होते. त्यांच्या वडिलांनी ब्रिटिश-टीपू सुलतान युद्धादरम्यान बरीच संपत्ती मिळवली होती. ते एकुलते एक पुत्र होते.
पण त्यांच्यावर फक्त संपत्तीच नव्हे तर ज्ञान व आशीर्वादही होते. वडिलांनी त्यांच्या मुलाला इंग्रजीसह अनेक विषय शिकवण्यासाठी विशेष शिक्षक ठेवले होते. वडिलांच्या मृत्यूनंतर, त्यांनी कौटुंबिक व्यवसायाचा मोठा विस्तार केला.
जेव्हा अनेक देश ब्रिटिशांसमोर नतमस्तक होते, तेव्हा ब्रिटिश अधिकारी नाना शंकरशेठ यांचे आशीर्वाद मिळवण्यासाठी प्रयत्न करत असत. अनेक ब्रिटिश त्यांचे चांगले मित्र झाले.
मुबंई विद्यापीठ, एलफिन्स्टन कॉलेज, ग्रँट मेडिकल कॉलेज, लॉ कॉलेज, जे.जे. स्कूल ऑफ आर्ट्स, आणि मुंबईतील कन्यांसाठी पहिले विद्यालय – या सर्वांची स्थापना नाना यांनी केली.
म्हणूनच श्री नाना शंकरशेठ *(दैवज्ञ ब्राह्मण,सोनार)* यांनी मुंबईत रेल्वे सुरू करण्याचा विचार केला. वर्ष होते १८४३. ते वडिलांचे मित्र सर जमशेदजी जीजीभाय (जे.जे.) यांच्याकडे गेले आणि त्यांना हा विचार सांगितला. त्यांनी इंग्लंडमधून आलेल्या सर थॉमस एर्स्किन पेरी यांच्याशी यावर चर्चा केली.
या तीन जणांनी मिळून भारतात इंडियन रेल्वे असोसिएशनची स्थापना केली.
त्या काळात कंपनी सरकारला भारतात रेल्वे सुरू करायची इच्छा नव्हती. पण नाना शंकरशेठ, सर जे.जे., आणि सर पेरी यांच्या आग्रहामुळे त्यांनी याकडे लक्ष दिले. १३ जुलै १८४४ रोजी कंपनी सरकारने रेल्वे मार्गाचा अहवाल तयार करण्यास सुरुवात केली.
अखेर १६ एप्रिल १८५३ रोजी, दुपारी ३:३० वाजता, मुंबईच्या बोरीबंदर स्थानकावरून पहिली रेल्वे ठाण्याला रवाना झाली. या रेल्वेत १८ डब्बे व ३ इंजिन होते. या ऐतिहासिक प्रवासात श्री नाना शंकरशेठ व जमशेदजी जीजीभाय टाटा हे देखील प्रवासी होते.
श्री नाना शंकरशेठ यांना नमन!
कृपया ही मौल्यवान माहिती इतर मित्र व परिवाराशी शेअर करा.